អាវុធគីមី គឺជាអាវុធដែលប្រើសារធាតុគីមីពុលដើម្បីបង្កគ្រោះថ្នាក់ ឬសម្លាប់មនុស្ស សត្វ ឬរុក្ខជាតិ តាមរយៈការប៉ះពាល់ផ្ទាល់ ការស្រូបចូល ឬការប៉ះផ្ទៃស្បែក។ អាវុធទាំងនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាចម្បងក្នុងសង្គ្រាម ឬភេរវកម្ម ហើយត្រូវបានចាត់ទុកថាជាអាវុធបំផ្លិចបំផ្លាញទ្រង់ទ្រាយធំ (Weapons of Mass Destruction – WMD) ដូចអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ និងអាវុធជីវសាស្ត្រ។

ប្រភេទអាវុធគីមី

អាវុធគីមីត្រូវបានបែងចែកជាប្រភេទផ្សេងៗ ដោយផ្អែកលើឥទ្ធិពលរបស់វា៖

1. ឧស្ម័នបំផ្លាញសរសៃប្រសាទ (Nerve Agents):
   
   • ឧទាហរណ៍៖ Sarin, VX, Tabun
   • ឥទ្ធិពល៖ រំខានដល់ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ បណ្តាលឱ្យសាច់ដុំកន្ត្រាក់ ពិបាកដកដង្ហើម និងអាចស្លាប់ក្នុងរយៈពេលខ្លី។
2. ឧស្ម័នបង្ករឱ្យរលាក (Blister Agents):
   
   • ឧទាហរណ៍៖ Mustard Gas, Lewisite
   • ឥទ្ធិពល៖ បណ្តាលឱ្យរលាកស្បែក ភ្នែក និងផ្លូវដង្ហើម បង្កជាដំបៅធ្ងន់ធ្ងរ។
3. ឧស្ម័នបង្កឱ្យថប់ដង្ហើម (Choking Agents):
   
   • ឧទាហរណ៍៖ Chlorine, Phosgene
   • ឥទ្ធិពល៖ ធ្វើឱ្យខូចផ្លូវដង្ហើម បណ្តាលឱ្យថប់ដង្ហើម ឬស្លាប់។
4. ឧស្ម័នប៉ះពាល់ឈាម (Blood Agents):
   
   • ឧទាហរណ៍៖ Cyanide
   • ឥទ្ធិពល៖ រារាំងការដឹកជញ្ជូនអុកស៊ីសែនក្នុងឈាម បណ្តាលឱ្យស្លាប់យ៉ាងឆាប់រហ័ស។
5. សារធាតុគីមីគ្រប់គ្រងចលនា (Incapacitating Agents):
   
   • ឧទាហរណ៍៖ Tear Gas, BZ
   • ឥទ្ធិពល៖ បណ្តាលឱ្យសន្លប់ ឬបាត់បង់សមត្ថភាពបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែមិនសម្លាប់។

ប្រវត្តិនៃការប្រើប្រាស់

• សង្គ្រាមលោកលើកទី១ (១៩១៤-១៩១៨): អាវុធគីមីដូចជា Mustard Gas និង Chlorine ត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយ ជាពិសេសនៅក្នុងសមរភូមិនៅអឺរ៉ុប បណ្តាលឱ្យមានអ្នកស្លាប់ និងរបួសរាប់លាននាក់។
• សង្គ្រាមលោកលើកទី២: ទោះបីជាមានការប្រើប្រាស់តិចតួច ប៉ុន្តែអាល្លឺម៉ង់បានប្រើឧស្ម័នពុលក្នុងជំរុំប្រមូលផ្តុំ (Holocaust)។
• សង្គ្រាមទំនើប: ឧទាហរណ៍ ការប្រើឧស្ម័ន Sarin នៅស៊ីរី (២០១៣) និងការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតដោយប្រើ VX នៅម៉ាឡេស៊ី (២០១៧)។

ផលប៉ះពាល់

• ផលប៉ះពាល់ភ្លាមៗ: អាវុធគីមីអាចបណ្តាលឱ្យស្លាប់ ឬរបួសធ្ងន់ធ្ងរក្នុងរយៈពេលខ្លី អាស្រ័យលើប្រភេទសារធាតុ និងកម្រិតប៉ះពាល់។
• ផលប៉ះពាល់រយៈវែង: អ្នកនៅរស់អាចមានជំងឺរ៉ាំរ៉ៃ ដូចជាបញ្ហាផ្លូវដង្ហើម មហារីក ឬការខូចខាតសរីរាង្គ។
• ផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន: សារធាតុគីមីអាចបំពុលដី ទឹក និងខ្យល់ ប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី។
• ផលប៉ះពាល់ផ្លូវចិត្ត: បង្កភាពភ័យខ្លាច និងភាពតានតឹងផ្លូវចិត្តដល់ជនរងគ្រោះ និងសហគមន៍។

កិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ

• សន្ធិសញ្ញាហ្សឺណែវ (១៩២៥): ហាមឃាត់ការប្រើប្រាស់អាវុធគីមីក្នុងសង្គ្រាម។
• អនុសញ្ញាអាវុធគីមី (Chemical Weapons Convention – CWC, ១៩៩៣): ហាមឃាត់ការផលិត ស្តុកទុក និងប្រើប្រាស់អាវុធគីមី ដោយមានអង្គការ OPCW (Organization for the Prohibition of Chemical Weapons) ត្រួតពិនិត្យ។ ប្រទេសជាច្រើនបានប្តេជ្ញាបំផ្លាញឃ្លាំងអាវុធគីមីរបស់ខ្លួន។

បញ្ហាប្រឈមនាពេលបច្ចុប្បន្ន

• ការប្រើប្រាស់ខុសច្បាប់: ទោះមានការហាមឃាត់ អាវុធគីមីនៅតែត្រូវបានប្រើនៅក្នុងជម្លោះមួយចំនួន ដូចជានៅស៊ីរី។
• ភេរវកម្ម: ក្រុមភេរវករអាចប្រើសារធាតុគីមីដែលងាយរកបាន ដូចជា Chlorine ដើម្បីបង្កហានិភ័យ។
• ការអភិវឌ្ឍសម្ងាត់: ប្រទេស ឬក្រុមខ្លះអាចនៅតែអភិវឌ្ឍអាវុធគីមីដោយលួចលាក់។
• ការការពារ: ការបង្កើតប្រព័ន្ធការពារប្រឆាំងនឹងអាវុធគីមី (ឧ. របាំងការពារឧស្ម័ន ឬថ្នាំបន្សាប) នៅតែជាបញ្ហាប្រឈម។

ភាពខុសគ្នាជាមួយអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ

• ទំហំនៃការបំផ្លិចបំផ្លាញ: អាវុធគីមីមានឥទ្ធិពលតិចជាងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ប៉ុន្តែងាយស្រួលផលិត និងប្រើប្រាស់។
• ការផលិត: សារធាតុគីមីពុលអាចផលិតបានក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍តូចៗ ខណៈអាវុធនុយក្លេអ៊ែរត្រូវការបច្ចេកវិទ្យាស្មុគស្មាញ។
• ការគ្រប់គ្រង: អាវុធគីមីស្ថិតក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់ OPCW ខណៈអាវុធនុយក្លេអ៊ែរពឹងផ្អែកលើសន្ធិសញ្ញាដូចជា NPT។

អាវុធគីមីនៅតែជាការគំរាមកំហែងដល់សន្តិសុខពិភពលោក ទោះបីជាមានកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងអន្តរជាតិក្នុងការលុបបំបាត់ក៏ដោយ។